Champollion en het raadsel van het hiërogliefenschrift

Jean-Francois Champollion

We kennen Jean-Francois Champollion als de man die in 1822 de hiërogliefen wist te ontcijferen.
Op het web is genoeg informatie te vinden over Champollion, zoals hier op wikipedia. Maar hoe ontcijferde hij nu het hiërogliefenschrift? Wat waren de stappen die hij maakte, welk proces ging hij door? Waarom lukte het hem wel en anderen niet? Ik schrijf er hieronder kort wat over.







Champollion en de steen van Rosetta. 

De orginele steen van Rosetta

Champollion ontcijferde het hiërogliefenschrift met behulp van de in 1799 gevonden steen van Rosetta.  Deze steen werd door luitenant Bouchard uit het leger van Napoleon op 19 juli ontdekt bij de plaats Rosetta (Rasjied) in Egypte. De steen staat thans in het British museum in Londen, maar een kopie is te zien in het RMO in Leiden.


Onderzoek naar de steen van Rosetta. 
Op de steen van Rosetta staat een decreet, uitgevaardigd door Ptolemaeus V in zowel het hiërogliefenschrift, het Demotisch schrift als het Grieks. Dan zou je zeggen: inkoppertje! Maar Champollion deed er toch zo’n 14 jaar over (grofweg van 1808-1822) om het hiërogliefenschrift te ontcijferen. Een reden was dat hij het lange tijd moest doen met slechte kopieen en gravures. Pas in 1815 ontving hij van Thomas Young van de Londense Society een kopie die weliswaar niet van kwalitatief hoog niveau was, maar hem wel in staat stelde om een vergelijking uit te voeren en zo stappen vooruit te maken. Dat ging echter met horten en stoten. Enthousiasme en moedeloosheid wisselden elkaar af, evenals goede vondsten en dwaalsporen.

Tijdens zijn onderzoek kreeg hij veel kritiek, achteraf onterecht. Dat kwam onder andere omdat Champollion niet zo van politieke spelletjes hield en liever zelfstandig de klassieke talen bestudeerde dan dat hij naar de universiteit ging. Gelukkig nam zijn 12 jaar oudere broer (ik meen dat hij uit een gezin van 7 kinderen kwam) het vaak voor hem op en sprak hem moed in om toch door te gaan met zijn onderzoek als het hem weer eens tegenzat.

Cartouche

Champollion steunde tijdens zijn onderzoek ook op eerder werk van anderen, zoals Warburton, Zoega en De Monfaucon, die terecht suggereerden dat het hiërogliefenschrift een fonetisch karakter heeft. En de suggestie van Barthélemy dat de ovale vormen (cartouches) namen van koningen bevatten, is een belangrijke sleutel in het onderzoek van Champollion.

Zijn broer moedigt hem aan om zich te concentreren op de cartouches van de steen van Rosetta, waarop Champollion op 9 mei 1809 zijn broer terugschrijft: “Dat is nu precies het punt waar ik wil beginnen”.



Welke stappen leidden uiteindelijk tot zijn ontdekking in 1922? 

1. Bezint eer gij begint: de analyse.
Tijdens zijn eerste stappen in 1807/1808 stelt hij zichzelf vragen als “Heeft het schriftsysteem een soort alfabet? Is het fonetisch van opzet of misschien ideografisch?” Champollion heeft goed in de gaten dat als hij het hiërogliefenschrift wil ontcijferen, hij zoveel mogelijk bronnen moet verzamelen met zoveel mogelijk variatie. Alleen dan kan hij bepalen hoeveel verschillende schrifttekens er worden gebruikt. Dat is weer belangrijk om te bepalen of het schrift alfabetisch is (enkele tientallen tekens), syllabisch (ongeveer honderd tekens) of ideografisch (duizenden tekens). Ook weet hij dat het belangrijk is om te bepalen tot welke ‘taalfamilie’ het schrift behoort, want dan kan hij er bepaalde structuren in herkennen.

Geboortehuis van Champollion in Figeac

2. Het vooronderzoek. 
Champollion vergelijkt het demotisch schrift op de steen met andere demotische bronnen (zoals de Papyrus Denon) en probeert er een alfabet in te vinden van 25 letters, die door Plutarchus in de eerste eeuw werd genoemd. Dat was de tijd waarin verschillende schriftsystemen (hiërogliefen, hieratisch en demotisch) in Egypte nog werden gebruikt. Omdat Champollion de andere schriftsystemen kent, is dat dus een mooie start. Hij kijkt tevens naar de arbeid van Johan-David Akerblad, die in 1802 al de eigennamen in de demotische tekst had geidentificeerd en zo een begin had gemaakt met een alfabet. Akerblad kwam toen niet verder omdat hij dat alfabet niet kon toepassen op de rest van de tekst.

3. De eerste babystapjes.
Op 30 augustus 1808 doet Champollion zijn eerste ontdekking. Hij concentreert zich eerst op de meest eenvoudige tekens en daarna pas op de groepen. Zo ziet hij in dat de groepen geen nieuwe letters van een alfabet zijn, maar ‘woorden’ of fragmenten die uit eenvoudigere ‘letters’ bestaan. Zijn tweede ontdekking doet hij dat najaar. Hij ziet dat in een Koptisch dialect de klinkers worden weggelaten. Hoewel hij het nog niet kan bewijzen, krijgt hij wel meer en meer de overtuiging dat dit bij het hiërogliefenschrift ook het geval is. Hij gebruikt dit als uitgangspunt bij zijn verdere onderzoek en dit blijkt later een grote stap vooruit te zijn.

In augustus 1810 krijgt hij het idee dat het hiërogliefenschrift zowel fonetisch als ideografisch is: sommige hiërogliefen stellen klanken voor, terwijl andere juist ideeën uitdrukken. Ook dat blijkt achteraf een goede zet te zijn, hoewel hij op dat moment nog niet beseft dat er ook hiërogliefen zijn die twee lettergrepen aangeven. Deze hiërogliefen worden drielettertekens genoemd.

4. Even pauze.

Het is een onrustige tijd in Frankrijk. Napoleon doet afstand van de troon na de zesde coalitieoorlog (1814), gaat in ballingschap in Elba, ontsnapt, keert terug naar Frankrijk en verliest de slag bij Waterloo (1815). Vanwege zijn Bonapartisme wordt Champollion permanent bewaakt in zijn woning in Figeac (1816-1817). Hij richt een speciale school op, trouwt met Rosine Blanc en wordt bibliothecaris in Grenoble. Pas in augustus 1817 gaat hij weer verder met het bestuderen van de steen van Rosetta.




5. De chronologie van de schriftsoorten.

In 1820 kan hij eindelijk definitief vaststellen dat het hiëratisch een verkorte versie van het hiërogliefenschrift is en dat het demotisch daarvan de laatste fase is. De chronologie in de ontwikkeling van het schrift is daarmee wat hem betreft bekend. Maar omdat het demotisch schrift pas in de 7e eeuw voor Christus verscheen en de taal sindsdien aanzienlijk is veranderd ten opzichte van het hiërogliefenschrift, blijft Champollion voorlopig nog voor onoplosbare problemen staan. Dat komt voornamelijk omdat hij blijft denken dat het hiërogliefenschrift uit ideogrammen bestaat.



(Bron: RMO)



6. Kunt u al tellen? Tel dan vooral mee!
Dan volgt de volgende grote stap, waarvan het achteraf verbazend is dat andere onderzoekers dit niet eerder hadden uitgevoerd. Champollion telt het aantal Griekse woorden en het aantal hiërogliefen op de steen van Rosetta. Hij komt tot 486 Griekse woorden en 1419 hiërogliefen. Dat bewijst dat het idee van ideogrammen niet juist is: hoe kunnen 486 woorden bijna 3 keer zoveel ideeën vertegenwoordigen? Hij concludeert derhalve dat sommige hiërogliefen fonetische tekens weergeven.

7. Klankwaarden: de basis van het schrift gevonden.

De naam 'Ptolemaeus' op de steen van Rosetta in drie verschillende schriften.

Als hij de schriftsoorten verder vergelijkt, ontdekt hij dat verschillende hiërogliefen dezelfde klankwaarde hebben. Hieruit concludeert hij dat sommige hiërogliefen alleen een alfabetische waarde hebben. Ook deze correcte aanname brengt hem nu heel dicht bij de oplossing. Hij combineert dit met zijn eerdere aanname dat het hiërogliefenschrift geen klinkers toont. Daarmee ziet hij nu opeens in welke volgorde de hiërogliefen in de cartouches gelezen moeten worden om de naam ‘Ptolemaeus’ te krijgen. Hij weet nog niet welke klank met welk hiëroglief overeenkomt, maar met behulp van de Griekse uitspraak ‘Ptolemaios’ ziet hij wel met zekerheid welke hiërogliefen de klanken P, T, L, M en S voorstellen. Eindelijk heeft hij de basis gevonden van waaruit hij verder kan gaan met het oplossen van de puzzel.

8. Cleopatra komt een handje helpen.

Omdat de steen van Rosetta incompleet is en alleen de naam van Ptolemaeus in een cartouche voorkomt, gaat Champollion op zoek naar andere geschriften met cartouches. Daarbij maakt hij gebruik van een tweetalige papyrus (Demotisch en Grieks) uit het jaar 36, waar de naam van Cleopatra voorkomt. Champollion schrijft haar naam op in hiërogliefen met de kennis die hem dan bekend is. Vervolgens gaat hij op zoek naar een tweetalige bron (Grieks, hiërogliefenschrift) waar de naam van Cleopatra in elk geval in het Grieks te vinden is.

Een obelisk op het eiland Philae (die zich ondertussen in Kingston Hall bevindt) biedt uitkomst: de Griekse inscriptie toont de naam Cleopatra. Champollion zoekt de bijbehorende cartouche op de obelisk op en inderdaad blijken de hiërogliefen in de cartouche gelijk te zijn aan de hiërogliefen die Champollion eerder had genoteerd. Hij beseft dat hij nu de sleutel tot ontcijfering in handen heeft.



9. Die stomme tekens.
Door bestudering van de zodiac van Dendera in 1822 ontdekt hij dat er ook ‘stomme tekens’ bestaan: tekens die geen klankwaarde hebben maar ‘iets’ vertellen over het woord, bijvoorbeeld ‘dier’, ‘man’, ‘plaats’ enzovoort. Deze klankloze hiërogliefen noemen we tegenwoordig ‘determinatieven’.

10. De betekenis van namen.

In september 1822 bestudeert Champollion de schetsen van Nicolas Huyot. Zijn oog valt op een cartouche met aan het begin een afbeelding van een zonneschijf (‘Ra’) en aan het eind een hiëroglief met de klank ‘s’. Hij neemt aan dat hier de naam ‘Ramses’ wordt bedoeld. Er staat echter nog een hiëroglief tussen en Champollion leidt hieruit af dat dit hiëroglief de klank ‘mes’ moet zijn. Omdat ‘mas’ in het koptisch betekent ‘op de wereld zetten’, concludeert hij terecht dat de namen van farao’s een betekenis hebben. Ramses betekent ‘Ra heeft hem op de wereld gezet’.





Zijn idee wordt versterkt door de naam ‘Toetmoses’. Champollion kende het hiëroglief van de god Thot en zo betekent Toetmoses: ‘Thot heeft hem op de wereld gezet’.

Op 23 november 1822 ontvangt Champollion van Thomas Young een lijst met faraonamen van Abydos. Hij vertaalt die namen en ziet dat zijn systeem klopt.

11. Even omroeren en klaar!
Hij combineert nu al zijn opgedane kennis en komt tot de volgende conclusies:

1. Er bestaan fonetische letters in het hiërogliefenschrift. 
2. Ideogrammen (zoals Ra in de cartouche van Ramses) worden aangevuld met fonetische hiërogliefen. Het hiërogliefenschrift is dus een combinatie van ideogrammen en fonetische tekens. 
3. Klinkers worden niet genoteerd, net zoals bijv. in het Arabisch en Hebreeuws. 
4. Determinatieven geven de betekenis aan van woorden die fonetisch worden geschreven. 
5. De drie verschillende schriftvormen (hiërogliefen, hieratisch, demotisch) zijn allen varianten van één taal. 

Roem en eer? 
Toen eenmaal duidelijk was dat Champollion het hiërogliefenschrift succesvol had ontcijferd, verwachtte hij roem en eer. Maar hij ondervond dat zijn ontdekking werd ontkend, genegeerd en bekritiseerd. Al vanaf 1809 begon er een flinke polemiek met zijn ‘tegenstanders’ en dat ging ook na zijn ontdekking in 1922 door. Het duurde nog enkele jaren voordat Champollion eindelijk als de ontcijferaar van het hiërogliefenschrift werd erkend.

Einde.
Champollion werd na zijn ontdekking oa de eerste conservator van de Egyptische afdeling van het Louvre (1826). Hij bestudeerde gedurende de laatste tien jaar van zijn leven de verschillende Egyptische verzamelingen in Frankrijk, Italie en Zwitserland. Van 1828 tot 1830 reisde hij naar Egypte. Champollion stierf in 1832. Hij ligt begraven op het Cimetière du Père-Lachaise in Parijs. Met zijn ontdekking zorgde Champollion voor een hernieuwde belangstelling voor het oude Egypte en legde hij de basis voor een nieuwe wetenschap: de egyptologie.

Meer weten?
Voor kinderen die meer willen lezen over het oude Egypte en het hiërogliefenschrift, kijk op www.egypteopschool.nl
Of kijk op de speciale website van het RMO, klik hier.

Volwassenen die het hiërogliefenschrift willen leren, kunnen het beste terecht bij egyptoloog Huub Pragt. Kijk op de cursuspagina van www.egyptologie.nl voor een cursus hiërogliefenschrift of één van de andere bijzondere cursussen die Huub verzorgt.

Betrouwbare informatie over het oude Egypte is te vinden op www.kemet.nl 

Kennedy, Shepard en meer

Gisteren stierf John F. Kennedy (1963). Voor mij is Kennedy degene die de NASA inspireerde om de ruimterace in de 60-er jaren met de Russen te winnen. Op 5 mei 1961 is Alan Shepard de eerste Amerikaan in de ruimte. Hieronder een impressie van die vlucht die in werkelijkheid 2x zo lang duurde (15 min).



De foto's en de take-off zijn echt, zo ook de conversatie tussen hem en het vluchtleidingscentrum.
Matige beelden van zijn vlucht met commentaar van de dan nog levende Al Shepard zijn hier te vinden op youtube.

Yuri Gagarin was een maand ervoor de eerste mens in de ruimte en had al rondjes om de Aarde ge'vlogen'. De vlucht van Alan was niet meer dan een kanonschot die hem heel even in de ruimte bracht (die begint op 100 km hoogte) maar in tegenstelling tot de vlucht van Gagarin werd alles wereldwijd live uitgezonden. En omdat de Amerikanen (ondanks de hulp van de Duitse raketgeleerde Von Braun) tot dan toe weinig raketten zonder ontploffingen de lucht inkregen, was het dus erg spannend. Een mislukking zou het verlies van de Amerikanen betekenen vwb de verovering van de ruimte. Alles ging echter goed en Al kreeg de hoogste Amerikaanse onderscheiding. 20 dagen erna doet Kennedy een beroemde uitspraak die hier te zien is. (0-13 sec) waarmee hij een onbeperkt vertrouwen stelt in de mensen die nog maar net een kanonskogel naar 100 km hoogte konden afvuren.
Na bijgekomen te zijn van de schrik gaat de NASA de uitdaging aan en na de moord op Kennedy verandert die uitdaging in een echte missie / belofte aan Kennedy om voor 1970 als eerste een mens op de maan te zetten en hem weer veilig terug te laten keren op Aarde. Dat is zoals je weet gelukt. Vorige week vrijdag hield ik 4x een filmpresentatie over Mission Control aan 4 basisscholen waarbij de 1e vlucht van Al Shepard en de woorden van Kennedy aan de orde kwamen. Het was toevallig (?) ook de geboortedag van Al Shepard. Als beloning voor zijn bijdrage aan het ruimtevaartprogramma (hij deed veel meer dan alleen als levende kanonskogel fungeren) mocht hij 10 jaar na zijn 1e vlucht mee naar de maan. Op mijn verjaardag (toeval?) sloeg hij op de maan een golfbal weg met een club die hij stiekum had meegenomen. Prachtige beelden hier:



Al Shepard is helaas al in 1998 overleden maar ik heb het geluk dat ik beroepsmatig kan vertellen over deze en andere helden. Dat doe ik via www.sterrenkundeopschool.nl en op http://www.sterrenkundeopschool.nl/lesvoorbeelden.html staat oa deze presentatie die ik regelmatig op PO en VO-scholen geef.

Als je specifiek meer wilt weten/zien van de eerste vluchten van Al Shepard en de andere helden, dan raad ik je de film 'The Right Stuff' aan, gebaseerd op het book van Tom Wolfe. Trailer van de film zie je hier:

De film won een aantal oscars en kwam tot stand met hulp van diverse astronauten en 'bijna astronauten', zoals de legendarische (nog in leven zijnde) Chuck Yeager (die een klein rolletje speelt in de film). Op de foto zie je de acteur Sam Shepard (links) die Yeager speelt en de echte Chuck Yeager. De film is gewoon bij de mediamarkt te krijgen en het boek van Tom Wolfe is in het nederlands te krijgen onder de titel 'pure klasse'. Zowel Chuck Yeager als de tweede man op de maan (Edwin Aldrin) zijn trouwens Twitteraars: @GenChuckYeager en @therealbuzz

Kunstroof in Egypte: de 2e roman van Huub Pragt

Zojuist heb ik de laatste hand gelegd aan de website
www.kunstroofinegypte.nl" die ik maakte voor mijn egypteopschool-partner Huub Pragt. Wil je weten wat er werkelijk is gebeurd met de kunstschatten vh egyptisch museum in Cairo tijdens de januari-revolutie van dit jaar? Bestel dan zijn roman op de website (nee, ik heb geen aandelen). De personages in het boek zijn fictief, maar het verhaal is gebaseerd op feiten. Meer kan ik er nog niet over vertellen, want zelfs ik ;-) mocht zijn boek nog niet lezen (terecht!). Het kwam gisteren binnen vanuit de uitgever en ik krijg het een dezer dagen binnen. Wel ben ik begin juni met Huub in het museum in Cairo geweest en daar heeft hij ons laten zien dat de verhalen die via de media zijn verspreid over inbraak, vernielingen en vermissing van stukken uit de collectie niet kloppen.

Ook handig (qua begrip en verhaallijn) is het om zijn eerste roman: De verborgen tombe aan te schaffen. Eveneens met fictieve personages maar gebaseerd op feiten en met een theorie over de lokatie van het (officieel nog niet ontdekte) graf van Mencheperra uit de 21e dynastie. Na het lezen van deze roman ga je heel anders kijken naar bepaalde stukken die in het
Rijksmuseum van oudheden in Leiden(RMO) te zien zijn...

Een recensie van zijn 1e roman staat hier , met daarin de mooie passage: "Eindelijk nog eens een intelligente roman! Een ware verademing na al die middelmatige epigonen van De Da Vinci Code met hun vergezochte esoterische plotlijnen!"
Veel leesplezier gewenst! Dat zal ik zeker hebben de komende dagen.
(stuur dat boek nou op Huub!)

Workshop De slag om Arnhem

Vandaag gaf ik workshops bij SIZO in Zoetermeer workshops aan leerlingen van groep 7/8 over De slag om Arnhem.
Het is een bekend stukje historie dat het begin inluidde van de uiteindelijke bevrijding van Nederland in WO II.
Tijdens de workshop volgden de leerlingen een webpad, wat speciaal voor deze workshop is gemaakt door 'mister webpad' Jack Nowee.
Hij heeft al veel webpaden gemaakt voor het onderwijs en ze worden veel op scholen gebruikt.

Jack was vandaag aanwezig om zijn webpad officieel te openen en om de kinderen te helpen met het uitvoeren van het webpad. Op de foto's ziet u Jack bezig met de leerlingen.

Als u leerkracht bent en u weet nog niet wie Jack is en wat een webpad is, klik dan hier.

Kortgezegd is een webpad een serie opdrachten die leerlingen moeten beantwoorden met behulp van (voorgeselecteerde) links op het internet.
De webpaden worden door Jack gemaakt met behulp van Yurls
U kunt als leerkracht zelf met Yurls uw eigen webpaden bouwen, maar kijk vooral eerst op de startpagina http://webje.yurls.net want de kans is groot dat Jack over uw onderwerp al een web- kies- doe- mini- of piekerpad heeft gemaakt (volgt u het nog?).

De workshop begon met een voorstelrondje en daarna een inleiding over de oorlog in het algemeen, heldenmoed en opkomen voor de vrijheid van jezelf en anderen. Ik vertelde dat oorlog een manier is om een conflict te beslechten waarbij beide partijen verliezen, maar dat tegelijkertijd vrijheid het enige is dat het waard is om voor te vechten. Dankzij de soldaten die namens ons vochten in WOII, hebben wij nu die zo belangrijke vrijheid. Die boodschap kwam uitstekend aan en maakte best indruk op ze.

Vervolgens zoomde ik in op verschillende personen die een rol speelden tijdens De slag om Arnhem, zoals de Engelse veldmaarschalk Montgomery, majoor John Frost (de brug bij Arnhem is in 1978 naar hem genoemd) en de Poolse Generaal-Majoor Sosabowski. Ook vertelde ik kort wat over de gedachte achter operatie Market Garden.

Na deze korte introductie gingen de kinderen vervolgens in tweetallen zelf aan de slag met het speciale webpad. Het staat vanaf vandaag online op:
http://webpad-de-slag-om-arnhem.yurls.net
Ze openden het word-document waarin de antwoorden moeten worden ingevuld en gingen aan de slag met de opdrachten.
Alle webpaden zijn zodanig gemaakt dat leerlingen ze in principe zonder hulp; zelfstandig of in groepjes van twee; thuis of op school kunnen doorwerken.
Na zo'n 3 kwartier gewerkt te hebben aan het webpad, was het tijd om de opdrachten uit te printen of op te slaan. Dat de leerlingen nog niet klaar waren was geen probleem: ze kunnen na vandaag zelf verder met de opdrachten, thuis of op school.

Het laatste kwartier van de workshop maakte ik foto's van de kinderen met echte legerhelmen van Amerikaanse soldaten die in Market Garden hebben meegevochten.
Ik had 1 echte Duitse helm bij me, maar niemand wilde die op... De kinderen vonden het best een raar idee om een helm op te zetten van iemand die destijd is gesneuveld zodat zij nu in vrijheid de workshop konden volgen.

Aan het einde van de workshop kregen de leerlingen allemaal een flyer mee van het Airborne Museum in Oosterbeek. Het webpad is mede met de inzet van de educatieve dienst van het Airborne Museum tot stand gekomen. Zij hebben een educatief programma voor leerlingen die na het volgen van de workshop zich wat meer willen verdiepen in De slag om Arnhem. Ga naar www.airbornemuseum.nl en klik op de link 'Educatie'. Een bezoek met de leerlingen aan het Airborne Museum is een mooi vervolg op deze workshop.

Ook kregen de leerlingen een flyer mee met daarop een bladzijde uit een stripboek over De slag om Arnhem dat zeer recent is verschenen bij Studio Hennie Vaessen.
Op www.graphicnovell1944.com vindt u meer informatie over dit bijzondere stripalbum en hoe u het album kunt bestellen.
In het stripboek wordt door Engelsen en Duitsers in hun eigen taal gesproken. Ook zijn sommige plaatjes best eng om te zien. Ik vind het stripboek dan ook geschikt voor het VO. (Het webpad is overigens ook prima in de onderbouw van het VO in te zetten.)

De reacties van de kinderen en de leerkrachten waren positief en ze gaan zeker meer doen met het webpad en de informatie die ze hebben gekregen.

Kijk, dat zal mijn opa goed doen. Hij vocht in een andere slag: De Slag om de Residentie in 1940. De Duitsers probeerden te landen op de weg tussen Den Haag en Rotterdam met als doel de Nederlandse regering en koningin Wilhelmina gevangen te nemen. Door grote weerstand van Nederlandse soldaten mislukte dat plan. Mijn opa kreeg een kogel door zijn helm tijdens die gevechten rondom Ypenburg en zijn maat werd naast hem in de jeep doodgeschoten. Maar hij overleefde de oorlog en heeft t/m 1976 in vrijheid kunnen leven...

Alle foto's van de leerlingen tijdens de workshop staan hier.

Wilt u deze workshop ook bij u op school? Kijk voor deze en andere leuke workshops op www.expertopschool.nl

De Tussenklas: de oplossing voor slimme kinderen die een klas overslaan op de basisschool

Ik vertel u vandaag graag wat over de tussenklas.

Statistische gegevens wijzen uit, dat 4% van de slimme kinderen in Nederland één of meer klassen overslaat. Voordeel hiervan is dat beter tegemoet kan worden gekomen aan hun snellere ontwikkeling. Nadeel echter kan zijn dat ze na groep acht sociaal-emotioneel nog niet toe zijn aan het voortgezet onderwijs.

Veel ouders kiezen liever niet voor versnellen. Ze willen voorkomen dat hun jonge kind vervroegd in het VO terecht komt tussen pubers in een setting met minder persoonlijk contact en toezicht en met meer verleidingen. Maar als deze kinderen geen klas overslaan, zal de school meer moeite moeten doen om extra stof aan te bieden en hen van uitdagingen te voorzien. Dit uitgangspunt bracht betrokken ouders, samen met Jan Hendrickx (grondlegger en oud-voorzitter van de Leonardostichting), op het idee van de tussenklas.

Met de tussenklas blijven de kinderen nog een jaar op de basisschool. Zij volgen dan fulltime een uitdagend en zeer exclusief onderwijsprogramma. Hierdoor krijgen ze de verdieping waar ze zo’n behoefte aan hebben, maar kunnen ze vooral sociaal-emotioneel nog een jaar ‘rijpen’ in een vertrouwde omgeving voor ze naar het VO gaan.

Het onderwijsprogramma is geen herhaling van de stof in voorgaande jaren, noch loopt het vooruit op de stof van het VO. Het programma heeft als rode draad de persoonlijke ontwikkeling en bevat onder meer lessen over ondernemerschap, websites bouwen, filosofie, sterrenkunde, gamedesign, hiërogliefenschrift, enzovoort. De begeleiding door speciaal geselecteerde leerkrachten en externe deskundigen geven het toch al exclusieve jaarprogramma extra cachet.

Naast het sociaal-emotionele voordeel, de uitdaging en de verdieping zijn er meer redenen om voor de tussenklas te kiezen. Zo komen de leerlingen weer met leeftijdgenoten in de klas die allemaal een klas hebben overgeslagen, waardoor ze zich niet langer een buitenbeentje voelen in de groep. Intern biedt het u de mogelijkheid om ervaren leerkrachten die een nieuwe uitdaging zoeken te laten doorgroeien. En voor een schoolbestuur is de tussenklas een visitekaartje richting ouders als het gaat om passend onderwijs.

De Tussenklas is niet te verwarren met het Leonardo onderwijs. Dit onderwijs wordt door de hele basisschoolleeftijd gegeven en is voor kinderen met een IQ boven de 130 die vastlopen in het reguliere onderwijs.

De tussenklas herbergt maximaal 20 leerlingen en gebruikt slechts één leslokaal. Een eenvoudige rekensom leert dat er 4000 leerlingen nodig zijn om een tussenklas compleet te vullen. Immers 4% van 4000 leerlingen = 160 leerlingen: 8 leeftijdsgroepen = 20 leerlingen. De tussenklas is dan ook een regionaal initiatief, hoewel de groep leerlingen verbonden wordt aan één basisschool.

Ouders en schoolbestuur leveren slechts een kleine financiele bijdrage, daar het kind verder regulier bekostigd wordt. Alle kosten zitten verwerkt in een sluitende meerjarenbegroting. Het schoobestuur krijgt voor deze investering onder meer:

• een vrijblijvend kennismakingsgesprek
• een door ons verzorgde ouderavond voor uw regio (behoeftepeiling)
• een voorbeeld persbericht voor deze avond
• een profielschets van de leraar/leraren voor de TUSSENKLAS
• een tweedaagse training van deze leerkracht(en)
• een compleet lespakket
• een uitgewerkt lesrooster
• een globale jaarplanning van activiteiten
• een gespecificeerde meerjarenbegroting
• vermelding op de landelijke website www.detussenklas.nl

In het schooljaar 2012/2013 starten de eerste tussenklassen, o.a. bij Stichting Vivente in Zwolle. Bij het oprichten van één of meerdere tussenklassen wordt rekening gehouden met regionale spreiding.

Edumaat en Jan Hendrickx verzorgen samen de organisatie, het opstarten en het algemeen management en Edumaat verzorgt een aantal van de inhoudelijke onderwerpen die ik eerder noemde. Voor de marketing en communicatie is Bureau Communique ingeschakeld.

Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Kijk dan op www.detussenklas.nl en neem contact met ons op.

U kunt ons ook volgen op TWITTER

Workshop: Bouw met de klas je eigen website

Afgelopen vrijdag gaf ik een workshop "Bouw met je klas een eigen website" voor leerlingen bij SIZO in Zoetermeer.
Het was de eerste van een reeks workshops over zeer uiteenlopende onderwerpen die ik dit jaar bij SIZO geef. Kijk hier voor een overzicht van deze workshops, die gratis zijn voor Zoetermeerse scholen.
Bij alle workshops speelt de inzet van Ict een rol.

Tijdens de workshop van afgelopen vrijdag leerden de kinderen hoe ze in korte tijd een eigen klassenwebsite konden bouwen. Snel, simpel en zonder vervelende reclames op hun site.
Na een klassikaal gedeelte waarin m.b.v. een mindmap de structuur en inhoud werd bepaald, gingen de leerlingen in groepjes elk hun eigen onderdeel opzetten, invullen en vormgeven. De werden daardoor experts in dat onderdeel en dus in de toekomst vraagbaak voor hun klasgenoten en de leerkracht.

Het eindresultaat werd klassikaal besproken en gekeken werd wat er nog verbeterd en aangevuld kon worden.
Na de workshop was de site direct online, bruikbaar en aanpasbaar voor toekomstige functionaliteit, zoals bijvoorbeeld het inleveren van opdrachten, foto’s, werkstukken etc. die leerlingen zelf op de klassenwebsite kunnen publiceren.

Alle foto's van de enthousiaste en hardwerkende kids staan hier.

Wilt u deze workshop ook volgen? Kijk op www.edumaat.nl onder diensten en dan trainingen of klik direct hier.

Dit jaar staan er nog veel meer workshops op het programma:
30 sep: De oude Grieken
7 okt: Romeinen in Nederland
14 okt: De slag om Arnhem
(met een speciaal voor deze workshop ontwikkeld webpad door Jack Nowee!)
28 okt: Augmented reality I: een marsman in je keuken.
4 nov: Augmented reality II: aan de slag
18 nov: Apollo 13
20 jan: Sterrenkunde en Ict
27 jan: Mannen op de maan
(met een bekende Nederlander te gast die binnen enkele jaren een ruimtereis gaat maken!)

Zelf deze workshops met uw klas volgen?
Meer informatie over de workshops staat op de website van SIZO (vink 'workshops en cursussen' aan). Of neem contact op via het contactformulier op www.edumaat.nl

Toetanchamon op de pr Margrietschool

Vandaag was het een warme dag, net boven de 30 graden. Niet zo heet als in de woestijn van Egypte maar heet genoeg om als kind zijnde lekker buiten te spelen.
Zo niet op de pr Margrietschool. Daar gaf ik vandaag een presentatie over Toetanchamon aan groep 5.
Toevallig is het vandaag 106 jaar geleden dat Georges Legrain in Karnak de zogenaamde 'restauratiestele' van Toetanchamon vond. Lees daar meer over op de website www.kemet.nl
Dat vormde een mooie introductie van mijn presentatie over Toetanchamon.

Nu had ik aan deze klas een half jaar terug al een workshopje gegeven over hierogliefen: in een uurtje leren de kinderen enkele basiszaken over hierogliefen en daarna mogen ze hun naam in hierogliefen schrijven en kleuren. Dat kan op papier maar ook op de computer met een daarvoor speciaal door mij ontwikkeld programma, dat je hier kunt
downloaden op onze website www.egypteopschool.nl

De kinderen bleken nog flink wat hierogliefen te kennen. Begrijpelijk want hierogliefen zijn erg (=alleen maar) visueel en de kinderen ook. Het doel van de middag was mede om een stukje tekst te vertalen dat staat op een kistje dat in het graf van Toetanchamon is gevonden. Dat kistje zie je hiernaast.
We namen eerst enkele oude hierogliefen door en daarna volgden enkele voor hen nieuwe hierogliefen. Gelijk bleek dat het lezen van hierogliefen eigenlijk het oplossen van een rebus is: door het aan elkaar plakken van klanken kun je woorden vormen. Puzzelen is natuurlijk leuk dus het oplossen van de puzzel op het kistje van Toetanchamon bleek op het einde van de middag geen enkel probleem voor de groep.
En dat terwijl we tussendoor een heleboel andere zaken deden:



via Google Earth zoemden we in op Egypte en de vallei der koningen. Het graf van Toetanchamon werd van buiten bekeken en daarna was het tijd om het graf in te gaan.
Dat deden we door middel van een schooltv-filmpje dat gaat over mummies en Toetanchamon. In dit filmpje leren de kinderen over wie Toetanchamon was, wie in 1922 zijn graf ontdekte en wat voor schatten er in het graf werden gevonden.
Dankzij Huub Pragt (zie www.egyptologie.nl, www.kemet.nl , www.deverborgentombe.nl en natuurlijk www.egypteopschool.nl )
kon ik de klas enorm mooie foto's laten zien van de schatten van de farao, met als 'kopstuk' natuurlijk het dodenmasker van Toetanchamon.


Ook zagen de kinderen hoe Toetanchamon er waarschijnlijk heeft uitgezien vlak voordat hij stierf op 18 jarige leeftijd. Die foto heeft ook op de voorkant van de National Geographic gestaan in 2005. Uiteraard spraken we ook over waarom Toetanchamon al zo jong is gestorven. Kwam het door een val uit zijn strijdwagen wat je zo vaak hoort? Of was het malaria? Het antwoord geef ik hier niet, maar het verhaal was spannend genoeg...

Het voorlaatste onderdeel van de middag was 'Egypte dichtbij'. Opnieuw een kort filmpje van school-tv waarin de 2 jeugdige hoofdrolspelers een bezoek brengen aan het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden. In deze film komen we Huub Pragt tegen, toen nog werkzaam in het RMO ( en toen nog met een weelderige haardos ;-) ) die de kinderen vragen stelt en wat uitleg geeft over de prachtige collectie over het oude Egypte die daar te zien is.






Toevallig is het graf van Toetanchamon dit jaar ook wat dichterbij.
Je hoeft tot en met begin november niet helemaal naar Egypte, maar kunt ook naar een speciale tentoonstelling in Brussel.
Daar zijn prachtige en bijna niet van echt te onderscheiden replica's gemaakt van de schatten van Toetanchamon. Ook is de graftombe nagebouwd zodat je echt het gevoel hebt een Indiana Jones te zijn.


Bekijk hier onder het promo-filmpje:


En bestel kaartjes via: www.kingtutbrussels.be

Het laatste half uur kregen de kinderen een kleuropdracht. Met behulp van een hele grote poster van het dodenmasker van Toetanchamon en een kleurplaat was het de bedoeling om het dodenmasker zo goed mogelijk na te maken. De echte kunstenaars mochten het ook zonder kleurplaat doen.

... en toen was het alweer 15.30 uur. Allemaal naar buiten met een ansichtkaart die 3 weken daarvoor nog in handen was van een tandeloze oude Egyptenaar bij de piramide van Choefoe, een afbeelding van het graf van Toetanchamon en zijn dodenmasker en natuurlijk de kleurplaat.

Alle foto's van de hardwerkende kids staan hier .

Interesse in een middagje Egypte op school? Neem contact met ons op via de website www.egypteopschool.nl

hierogliefen en Ict

Net zoals op 17 januari gaf ik afgelopen vrijdag weer een workshop hiërogliefen en Ict bij SIZO in Zoetermeer. Meer informatie over deze rare combinatie staat hier.
Het programma begon met een presentatie over het oude Egypte waarbij meteen een flink aantal hiërogliefen werd behandeld. We bekeken met Google Earth de piramides, de omgeving van Luxor, de vallei der Koningen en zoomden in op het graf van Toetanchamon. Er werden zo'n 2100 voorwerpen in het graf van deze farao gevonden. We bekeken enkele van deze schatten: één van die voorwerpen is een bijzonder mooi kistje van ongeveer een meter lang dat te bewonderen is in het museum in Cairo. Op het kistje staat een tekst die de kinderen aan het einde van de presentatie met z'n allen moesten vertalen en opzeggen.
Dat lukte prima want de basisbeginselen van het hiërogliefenschrift zijn niet moeilijk om te leren.
Vervolgens moesten de leerlingen hun naam in hiërogliefen schrijven. Met pen en papyrus ben je daar wel even mee bezig, maar gelukkig hebben we de computer.
Met een speciaal door mij ontwikkeld programmaatje is het een kwestie van je naam intypen en vervolgens komt je naam in hiërogliefen uit de printer rollen.
Dat is natuurlijk erg gaaf om te laten zien aan de ouders/verzorgers thuis!

De workshop eindigde met een tweetal Egypte-games die de kinderen op de computer konden spelen. De reacties waren weer erg positief van zowel de kids als de leerkrachten. Het oude Egypte is natuurlijk, net als sterrenkunde, een onderwerp dat erg tot de verbeelding spreekt. Ze leren in de korte tijd van de workshop toch veel, vooral doordat ze met verwondering kijken naar die oude cultuur met zijn prachtige uitingsvormen in bouwwerken, afbeedingen, verhalen en geschreven teksten. En als je dan ook nog in korte een stukje tekst kunt lezen, dan heb je natuurlijk genoeg om 's avonds aan de eettafel op te kunnen scheppen.

Huub Pragt en ik verzorgen samen workshops over het oude Egypte op school, ook zonder computer.

Kijk op onze website www.egypteopschool.nl voor meer informatie en neem contact met ons op als u interesse heeft in een workshop, excursie, project, lezing, etz. over het oude Egypte bij u op school.

Sterrenkunde en ict SIZO 4-2-2011

Net als twee weken geleden gaf ik vandaag weer workshops Sterrenkunde en Ict bij SIZO in Zoetermeer.
Maarliefst 5 x een uur aan kids van groep 7/8 van div scholen in Zoetermeer.
Het programma zag er als volgt uit:



- Vraag maar raak! Alles wat je altijd al wilde weten over het heelal.
- Korte uitleg van het computerprogramma Stellarium.
- Zelf onderzoeken en ontdekken met Stellarium
- Ruimtegame spelen



En dat allemaal in 60 minuten. Dat lijkt weinig, maar er was tijd genoeg om rustig de onderdelen uit te voeren. Rustig qua tijd dan, want uiteraard zorgde de digitale ontdekkingsreis door het heelal voor de nodige onrust. Want wat zijn toch die zwarte plekken op de Zon, die grote rode vlek op Jupiter, die enorme grote krater op Mimas (maan v Saturnus), die grote ontploffing in het heelal met al die kleuren?? Allemaal zaken die de kinderen zelf tegenkwamen, zonder dat ik ze erover had verteld.

Want dat is het leuke van op ontdekkingsreis gaan: je weet vooraf nooit waar je terecht komt. En het heelal is erg groot dus de kids kwamen de meest fantastische dingen tegen waar ze vervolgens alles over willen weten. Voor mij een kwestie van glunderend rondlopen, kijken wat ze hadden ontdekt en daar vervolgens een smeuiig verhaal bij vertellen. Af en toe leek het alsof sommige kids als eerste ter wereld een nieuw object aan de hemel ontdekten, zo groot was het enthousiasme. "Jongens, juf, meester, kom kijken, we hebben Pluto ontdekt!!" Dat is dus echt genieten!

Het is ook mooi om te zien wat de 'vraag maar raak - rondjes' steeds weer opleveren.
Ik zie dan dat kids al best veel weten over het heelal, maar toch willen weten hoe het nou precies zit. Of ze hebben iets gehoord van Tante Truus en willen weten of dat klopt.
Tijdens deze korte sessie heb ik een digibord bij de hand met daarop google-afbeeldingen paraat. Zodra de jonge astronoom de vraag stelt pak ik het kernwoord eruit en binnen enkele seconden is er beeld op het digibord dat past bij de vraag.

Vragen van vandaag waren oa: is het heelal oneindig groot, bestaan er Aliens, wat is een zwart gat, wat is een supernova, wat zijn de donkere gebieden op de maan, hoeveel planeten zijn er, op welke planeten zijn we al geweest, wat is een vallende ster, enzovoort. Dat zijn zulke lekkere vragen om antwoord op te geven! De sessie duurt maar 5-10 min, maar dankzij mooie platen op het digibord en mijn sappige verhalen steken ze heel veel op in korte tijd. Ik heb wel eens sessies van een uurtje of twee gedaan, maar dat was in de bovenbouw van het VO. Bij deze kids laat ik het bij 10 min max, hoewel me het dan moeite kost om te stoppen (met nog zoveel vingers in de lucht). Ze komen tenslotte om op de PC te werken, dus snel aan de slag met Stellarium.

Een kwartier voor tijd wordt het nog leuker: ze mogen kiezen of ze verder gaan met Stellarium of dat ze een ruimtegame gaan spelen. 90% kiest voor de game.
De game die ze spelen is gemaakt in Gamemaker. . Dat is gratis software waarmee kinderen kunnen leren om een game te maken. In dit geval betreft het een bestaande game die ze kunnen spelen. Het spel heet 'Galactic Mail' en is gemaakt door Mark Overmars en Jacob Habgood.

Het kwartier is natuurlijk snel om. Einstein had gelijk: tijd is relatief en gaat sneller voorbij als je plezier hebt. (Het laatste deel van de uitspraak is twijfelachtig).
Goed nieuws voor de kids: zowel Stellarium als de ruimtegame zijn gratis te downloaden op het web. Ze staan ook op mijn website www.sterrenkundeopschool.nl (klik op 'links')


Alle foto's van vandaag staan hier.

Volgende week weer 'Hiërogliefen en Ict'. Er is nog 1 plekje vrij... Aanmelden via de website van SIZO
Gratis voor scholen in Zoetermeer! Andere scholen kunnen deze workshop aanvragen via het contactformulier op www.egypteopschool.nl