Sterrenkunde en ict

Vandaag gaf ik 4 workshops Sterrenkunde en ict aan diverse scholen in Zoetermeer.
Dat lijkt een rare combinatie, maar dat is het niet.










In 1608 deed de Nederlander Hans Lipperhey een fantastische ontdekking. Hij bouwde van 2 lenzen een "seecker instrument om verre te sien". Het was de begintijd van de Gouden eeuw waarin wetenschappers zoals Huygens, Leeghwater, Stevin, Van Leeuwenhoek en schilders zoals Rembrandt en Rubens bijdroegen aan een opbloeiend Nederland. Het was ook een tijd van oorlog. 1609 was het begin van een twaalf jaar durend 'staakt het vuren' met de spanjaarden, nadat Jacob van Heemskerk in de Slag bij Gibraltar was gesneuveld. Een telescoop was voor de oorlogsvoering een handig instrument, want je kon er immers de vijand eerder mee zien aankomen.
Het nieuws over deze uitvinding bereikte echter ook Galileo Galilei die het idee had om met dit instrument eens omhoog te kijken in plaats van recht vooruit. Dat deed hij voor het eerst in januari 1609. En wat hij toen zag zorgde voor een ommeslag in de manier waarover wij tot dan toe over het heelal dachten. Hij zag Jupiter en zag verschillende manen die om Jupiter draaiden. Zie hier zijn brief aan de doge van Venetie met rechtsonder zijn schetsen van Jupiter en zijn manen. Tot dan toe was ons (kerkelijk) wereldbeeld dat alles in het universum om de Aarde draaide.
Galilei bewees met deze waarneming het tegendeel, en dat werd hem niet in dank afgenomen. Gelukkig voor hem was de toenmalige paus een vriend van hem, zodat hij 'slechts' huisarrest kreeg voor de rest van zijn leven ( het was in die tijd gebruikelijk dat dit soort ketters meteen een kopje kleiner werd gemaakt).

Zijn waarnemingen waren echter de start van wat ik 'de nieuwe astronomie' wil noemen, waarbij met behulp van steeds betere telescopen steeds meer ontdekkingen werden gedaan. In alle gevallen was het echter een zaak van lange nachten maken in een vaak koud en donker observatorium (warmte en kunstlicht verstoren het kijkerbeeld aanzienlijk). Een foto maken van een object aan de sterrenhemel vereiste een grote mate van nauwkeurigheid en volharding. Immers, door de draaiing van de Aarde 'lopen' de objecten die je waarneemt steeds uit je telescoop weg. Als je ze wilt waarnemen en fotograferen moet je je telescoop met een precieze, constante snelheid meedraaien. Bovendien zijn verre objecten vaak heel lichtzwak. Om een mooie foto te kunnen maken is een belichtingstijd van een uur echt geen uitzondering.
Mooi werk, dat observeren door een telescoop, maar echt iets voor de 'die hards'. Lastig om de gemiddelde puber achter de WII vandaan te krijgen en warm te maken voor zoiets, zou je denken.

Gelukkig heeft de ict enkele decennia terug ook haar intrede gedaan in de astronomie.
Tegenwoordig bekijken we de sterrenhemel van achter computers die verbonden zijn met een of meerdere telescopen. Lekker relaxed onderuit gezakt in een comfortabele warme ruimte kan de sterrenkundige de telescoop zodanig instellen dat deze alle gewenste objecten heel precies kan volgen. Ik heb zelf een vrij eenvoudige telescoop met een ingebouwde computer. De database bevat een paar duizend hemelobjecten. Na een simpele zoekopdracht op bijv. 'Saturnus' draait de telescoop volautomatisch naar de juiste positie aan de hemel. Een piepje geeft aan dat 'ie' het object heeft gevonden en ik hoef alleen nog maar te zoomen en scherp te stellen.

En het kan nog mooier. Vandaag gaf ik zoals gezegd een viertal workshops Sterrenkunde en ict aan verschillende basisscholen. Dat was gewoon overdag dus goed weer of slecht weer: er is dan altijd maar 1 ster te zien. Andere hemelobjecten (behalve de maan) zijn te lichtzwak. Een telescoop meenemen heeft dus weinig zin.
We hadden gelukkig de beschikking over pc's met daarop het gratis programma 'Stellarium'. Dat is hier te downloaden. Met stellarium bedien je eigenlijk een virtuele telescoop. Je stelt de plaats in waar je je bevindt, zet de atmosfeer uit en op dat moment zie je op het scherm de sterrenhemel zoals deze op dat moment ook in het echt boven je hoofd te zien zou zijn. Je ziet sterren, sterrenbeelden, planeten, enzovoort. Met 1 klik selecteer je het object dat je interessant vindt en vervolgens zoom je in om het beter te bekijken.
Met een paar kliks sta je op de maan om te zien hoe de sterrenhemel er vanaf daar uit ziet en kun je zien hoe de apollo-astronauten de Aarde zagen vanaf de maan.

Het grootste gedeelte van de workshop waren de kids bezig om het heelal te verkennen met dit programma. Er was wel een handleiding, maar die werd niet gebruikt. Zelfontdekkend leren is natuurlijk prima bij deze tak van wetenschap! De workshop begon met 'Vraag maar raak: alles wat je altijd al wilde weten over het heelal maar nooit durfde te vragen' (de oudere lezers kennen dit wel in een andere context).
En omdat alle kinderen erg geconcentreerd en enthousiast bezig waren, eindigden we het laatste kwartier met een sterrengame, gemaakt met GameMaker.
Zowel de software Stellarium als de sterrengame is te downloaden van mijn website www.sterrenkundeopschool.nl

Alle foto's van vandaag zijn hier te zien. Op 4 februari zijn de volgende workshops, gratis voor scholen in Zoetermeer, mits men zich aanmeldt via www.sizoonline.nl