De Tussenklas: de oplossing voor slimme kinderen die een klas overslaan op de basisschool

Ik vertel u vandaag graag wat over de tussenklas.

Statistische gegevens wijzen uit, dat 4% van de slimme kinderen in Nederland één of meer klassen overslaat. Voordeel hiervan is dat beter tegemoet kan worden gekomen aan hun snellere ontwikkeling. Nadeel echter kan zijn dat ze na groep acht sociaal-emotioneel nog niet toe zijn aan het voortgezet onderwijs.

Veel ouders kiezen liever niet voor versnellen. Ze willen voorkomen dat hun jonge kind vervroegd in het VO terecht komt tussen pubers in een setting met minder persoonlijk contact en toezicht en met meer verleidingen. Maar als deze kinderen geen klas overslaan, zal de school meer moeite moeten doen om extra stof aan te bieden en hen van uitdagingen te voorzien. Dit uitgangspunt bracht betrokken ouders, samen met Jan Hendrickx (grondlegger en oud-voorzitter van de Leonardostichting), op het idee van de tussenklas.

Met de tussenklas blijven de kinderen nog een jaar op de basisschool. Zij volgen dan fulltime een uitdagend en zeer exclusief onderwijsprogramma. Hierdoor krijgen ze de verdieping waar ze zo’n behoefte aan hebben, maar kunnen ze vooral sociaal-emotioneel nog een jaar ‘rijpen’ in een vertrouwde omgeving voor ze naar het VO gaan.

Het onderwijsprogramma is geen herhaling van de stof in voorgaande jaren, noch loopt het vooruit op de stof van het VO. Het programma heeft als rode draad de persoonlijke ontwikkeling en bevat onder meer lessen over ondernemerschap, websites bouwen, filosofie, sterrenkunde, gamedesign, hiërogliefenschrift, enzovoort. De begeleiding door speciaal geselecteerde leerkrachten en externe deskundigen geven het toch al exclusieve jaarprogramma extra cachet.

Naast het sociaal-emotionele voordeel, de uitdaging en de verdieping zijn er meer redenen om voor de tussenklas te kiezen. Zo komen de leerlingen weer met leeftijdgenoten in de klas die allemaal een klas hebben overgeslagen, waardoor ze zich niet langer een buitenbeentje voelen in de groep. Intern biedt het u de mogelijkheid om ervaren leerkrachten die een nieuwe uitdaging zoeken te laten doorgroeien. En voor een schoolbestuur is de tussenklas een visitekaartje richting ouders als het gaat om passend onderwijs.

De Tussenklas is niet te verwarren met het Leonardo onderwijs. Dit onderwijs wordt door de hele basisschoolleeftijd gegeven en is voor kinderen met een IQ boven de 130 die vastlopen in het reguliere onderwijs.

De tussenklas herbergt maximaal 20 leerlingen en gebruikt slechts één leslokaal. Een eenvoudige rekensom leert dat er 4000 leerlingen nodig zijn om een tussenklas compleet te vullen. Immers 4% van 4000 leerlingen = 160 leerlingen: 8 leeftijdsgroepen = 20 leerlingen. De tussenklas is dan ook een regionaal initiatief, hoewel de groep leerlingen verbonden wordt aan één basisschool.

Ouders en schoolbestuur leveren slechts een kleine financiele bijdrage, daar het kind verder regulier bekostigd wordt. Alle kosten zitten verwerkt in een sluitende meerjarenbegroting. Het schoobestuur krijgt voor deze investering onder meer:

• een vrijblijvend kennismakingsgesprek
• een door ons verzorgde ouderavond voor uw regio (behoeftepeiling)
• een voorbeeld persbericht voor deze avond
• een profielschets van de leraar/leraren voor de TUSSENKLAS
• een tweedaagse training van deze leerkracht(en)
• een compleet lespakket
• een uitgewerkt lesrooster
• een globale jaarplanning van activiteiten
• een gespecificeerde meerjarenbegroting
• vermelding op de landelijke website www.detussenklas.nl

In het schooljaar 2012/2013 starten de eerste tussenklassen, o.a. bij Stichting Vivente in Zwolle. Bij het oprichten van één of meerdere tussenklassen wordt rekening gehouden met regionale spreiding.

Edumaat en Jan Hendrickx verzorgen samen de organisatie, het opstarten en het algemeen management en Edumaat verzorgt een aantal van de inhoudelijke onderwerpen die ik eerder noemde. Voor de marketing en communicatie is Bureau Communique ingeschakeld.

Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Kijk dan op www.detussenklas.nl en neem contact met ons op.

U kunt ons ook volgen op TWITTER

Workshop: Bouw met de klas je eigen website

Afgelopen vrijdag gaf ik een workshop "Bouw met je klas een eigen website" voor leerlingen bij SIZO in Zoetermeer.
Het was de eerste van een reeks workshops over zeer uiteenlopende onderwerpen die ik dit jaar bij SIZO geef. Kijk hier voor een overzicht van deze workshops, die gratis zijn voor Zoetermeerse scholen.
Bij alle workshops speelt de inzet van Ict een rol.

Tijdens de workshop van afgelopen vrijdag leerden de kinderen hoe ze in korte tijd een eigen klassenwebsite konden bouwen. Snel, simpel en zonder vervelende reclames op hun site.
Na een klassikaal gedeelte waarin m.b.v. een mindmap de structuur en inhoud werd bepaald, gingen de leerlingen in groepjes elk hun eigen onderdeel opzetten, invullen en vormgeven. De werden daardoor experts in dat onderdeel en dus in de toekomst vraagbaak voor hun klasgenoten en de leerkracht.

Het eindresultaat werd klassikaal besproken en gekeken werd wat er nog verbeterd en aangevuld kon worden.
Na de workshop was de site direct online, bruikbaar en aanpasbaar voor toekomstige functionaliteit, zoals bijvoorbeeld het inleveren van opdrachten, foto’s, werkstukken etc. die leerlingen zelf op de klassenwebsite kunnen publiceren.

Alle foto's van de enthousiaste en hardwerkende kids staan hier.

Wilt u deze workshop ook volgen? Kijk op www.edumaat.nl onder diensten en dan trainingen of klik direct hier.

Dit jaar staan er nog veel meer workshops op het programma:
30 sep: De oude Grieken
7 okt: Romeinen in Nederland
14 okt: De slag om Arnhem
(met een speciaal voor deze workshop ontwikkeld webpad door Jack Nowee!)
28 okt: Augmented reality I: een marsman in je keuken.
4 nov: Augmented reality II: aan de slag
18 nov: Apollo 13
20 jan: Sterrenkunde en Ict
27 jan: Mannen op de maan
(met een bekende Nederlander te gast die binnen enkele jaren een ruimtereis gaat maken!)

Zelf deze workshops met uw klas volgen?
Meer informatie over de workshops staat op de website van SIZO (vink 'workshops en cursussen' aan). Of neem contact op via het contactformulier op www.edumaat.nl

Toetanchamon op de pr Margrietschool

Vandaag was het een warme dag, net boven de 30 graden. Niet zo heet als in de woestijn van Egypte maar heet genoeg om als kind zijnde lekker buiten te spelen.
Zo niet op de pr Margrietschool. Daar gaf ik vandaag een presentatie over Toetanchamon aan groep 5.
Toevallig is het vandaag 106 jaar geleden dat Georges Legrain in Karnak de zogenaamde 'restauratiestele' van Toetanchamon vond. Lees daar meer over op de website www.kemet.nl
Dat vormde een mooie introductie van mijn presentatie over Toetanchamon.

Nu had ik aan deze klas een half jaar terug al een workshopje gegeven over hierogliefen: in een uurtje leren de kinderen enkele basiszaken over hierogliefen en daarna mogen ze hun naam in hierogliefen schrijven en kleuren. Dat kan op papier maar ook op de computer met een daarvoor speciaal door mij ontwikkeld programma, dat je hier kunt
downloaden op onze website www.egypteopschool.nl

De kinderen bleken nog flink wat hierogliefen te kennen. Begrijpelijk want hierogliefen zijn erg (=alleen maar) visueel en de kinderen ook. Het doel van de middag was mede om een stukje tekst te vertalen dat staat op een kistje dat in het graf van Toetanchamon is gevonden. Dat kistje zie je hiernaast.
We namen eerst enkele oude hierogliefen door en daarna volgden enkele voor hen nieuwe hierogliefen. Gelijk bleek dat het lezen van hierogliefen eigenlijk het oplossen van een rebus is: door het aan elkaar plakken van klanken kun je woorden vormen. Puzzelen is natuurlijk leuk dus het oplossen van de puzzel op het kistje van Toetanchamon bleek op het einde van de middag geen enkel probleem voor de groep.
En dat terwijl we tussendoor een heleboel andere zaken deden:



via Google Earth zoemden we in op Egypte en de vallei der koningen. Het graf van Toetanchamon werd van buiten bekeken en daarna was het tijd om het graf in te gaan.
Dat deden we door middel van een schooltv-filmpje dat gaat over mummies en Toetanchamon. In dit filmpje leren de kinderen over wie Toetanchamon was, wie in 1922 zijn graf ontdekte en wat voor schatten er in het graf werden gevonden.
Dankzij Huub Pragt (zie www.egyptologie.nl, www.kemet.nl , www.deverborgentombe.nl en natuurlijk www.egypteopschool.nl )
kon ik de klas enorm mooie foto's laten zien van de schatten van de farao, met als 'kopstuk' natuurlijk het dodenmasker van Toetanchamon.


Ook zagen de kinderen hoe Toetanchamon er waarschijnlijk heeft uitgezien vlak voordat hij stierf op 18 jarige leeftijd. Die foto heeft ook op de voorkant van de National Geographic gestaan in 2005. Uiteraard spraken we ook over waarom Toetanchamon al zo jong is gestorven. Kwam het door een val uit zijn strijdwagen wat je zo vaak hoort? Of was het malaria? Het antwoord geef ik hier niet, maar het verhaal was spannend genoeg...

Het voorlaatste onderdeel van de middag was 'Egypte dichtbij'. Opnieuw een kort filmpje van school-tv waarin de 2 jeugdige hoofdrolspelers een bezoek brengen aan het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden. In deze film komen we Huub Pragt tegen, toen nog werkzaam in het RMO ( en toen nog met een weelderige haardos ;-) ) die de kinderen vragen stelt en wat uitleg geeft over de prachtige collectie over het oude Egypte die daar te zien is.






Toevallig is het graf van Toetanchamon dit jaar ook wat dichterbij.
Je hoeft tot en met begin november niet helemaal naar Egypte, maar kunt ook naar een speciale tentoonstelling in Brussel.
Daar zijn prachtige en bijna niet van echt te onderscheiden replica's gemaakt van de schatten van Toetanchamon. Ook is de graftombe nagebouwd zodat je echt het gevoel hebt een Indiana Jones te zijn.


Bekijk hier onder het promo-filmpje:


En bestel kaartjes via: www.kingtutbrussels.be

Het laatste half uur kregen de kinderen een kleuropdracht. Met behulp van een hele grote poster van het dodenmasker van Toetanchamon en een kleurplaat was het de bedoeling om het dodenmasker zo goed mogelijk na te maken. De echte kunstenaars mochten het ook zonder kleurplaat doen.

... en toen was het alweer 15.30 uur. Allemaal naar buiten met een ansichtkaart die 3 weken daarvoor nog in handen was van een tandeloze oude Egyptenaar bij de piramide van Choefoe, een afbeelding van het graf van Toetanchamon en zijn dodenmasker en natuurlijk de kleurplaat.

Alle foto's van de hardwerkende kids staan hier .

Interesse in een middagje Egypte op school? Neem contact met ons op via de website www.egypteopschool.nl

hierogliefen en Ict

Net zoals op 17 januari gaf ik afgelopen vrijdag weer een workshop hiërogliefen en Ict bij SIZO in Zoetermeer. Meer informatie over deze rare combinatie staat hier.
Het programma begon met een presentatie over het oude Egypte waarbij meteen een flink aantal hiërogliefen werd behandeld. We bekeken met Google Earth de piramides, de omgeving van Luxor, de vallei der Koningen en zoomden in op het graf van Toetanchamon. Er werden zo'n 2100 voorwerpen in het graf van deze farao gevonden. We bekeken enkele van deze schatten: één van die voorwerpen is een bijzonder mooi kistje van ongeveer een meter lang dat te bewonderen is in het museum in Cairo. Op het kistje staat een tekst die de kinderen aan het einde van de presentatie met z'n allen moesten vertalen en opzeggen.
Dat lukte prima want de basisbeginselen van het hiërogliefenschrift zijn niet moeilijk om te leren.
Vervolgens moesten de leerlingen hun naam in hiërogliefen schrijven. Met pen en papyrus ben je daar wel even mee bezig, maar gelukkig hebben we de computer.
Met een speciaal door mij ontwikkeld programmaatje is het een kwestie van je naam intypen en vervolgens komt je naam in hiërogliefen uit de printer rollen.
Dat is natuurlijk erg gaaf om te laten zien aan de ouders/verzorgers thuis!

De workshop eindigde met een tweetal Egypte-games die de kinderen op de computer konden spelen. De reacties waren weer erg positief van zowel de kids als de leerkrachten. Het oude Egypte is natuurlijk, net als sterrenkunde, een onderwerp dat erg tot de verbeelding spreekt. Ze leren in de korte tijd van de workshop toch veel, vooral doordat ze met verwondering kijken naar die oude cultuur met zijn prachtige uitingsvormen in bouwwerken, afbeedingen, verhalen en geschreven teksten. En als je dan ook nog in korte een stukje tekst kunt lezen, dan heb je natuurlijk genoeg om 's avonds aan de eettafel op te kunnen scheppen.

Huub Pragt en ik verzorgen samen workshops over het oude Egypte op school, ook zonder computer.

Kijk op onze website www.egypteopschool.nl voor meer informatie en neem contact met ons op als u interesse heeft in een workshop, excursie, project, lezing, etz. over het oude Egypte bij u op school.

Sterrenkunde en ict SIZO 4-2-2011

Net als twee weken geleden gaf ik vandaag weer workshops Sterrenkunde en Ict bij SIZO in Zoetermeer.
Maarliefst 5 x een uur aan kids van groep 7/8 van div scholen in Zoetermeer.
Het programma zag er als volgt uit:



- Vraag maar raak! Alles wat je altijd al wilde weten over het heelal.
- Korte uitleg van het computerprogramma Stellarium.
- Zelf onderzoeken en ontdekken met Stellarium
- Ruimtegame spelen



En dat allemaal in 60 minuten. Dat lijkt weinig, maar er was tijd genoeg om rustig de onderdelen uit te voeren. Rustig qua tijd dan, want uiteraard zorgde de digitale ontdekkingsreis door het heelal voor de nodige onrust. Want wat zijn toch die zwarte plekken op de Zon, die grote rode vlek op Jupiter, die enorme grote krater op Mimas (maan v Saturnus), die grote ontploffing in het heelal met al die kleuren?? Allemaal zaken die de kinderen zelf tegenkwamen, zonder dat ik ze erover had verteld.

Want dat is het leuke van op ontdekkingsreis gaan: je weet vooraf nooit waar je terecht komt. En het heelal is erg groot dus de kids kwamen de meest fantastische dingen tegen waar ze vervolgens alles over willen weten. Voor mij een kwestie van glunderend rondlopen, kijken wat ze hadden ontdekt en daar vervolgens een smeuiig verhaal bij vertellen. Af en toe leek het alsof sommige kids als eerste ter wereld een nieuw object aan de hemel ontdekten, zo groot was het enthousiasme. "Jongens, juf, meester, kom kijken, we hebben Pluto ontdekt!!" Dat is dus echt genieten!

Het is ook mooi om te zien wat de 'vraag maar raak - rondjes' steeds weer opleveren.
Ik zie dan dat kids al best veel weten over het heelal, maar toch willen weten hoe het nou precies zit. Of ze hebben iets gehoord van Tante Truus en willen weten of dat klopt.
Tijdens deze korte sessie heb ik een digibord bij de hand met daarop google-afbeeldingen paraat. Zodra de jonge astronoom de vraag stelt pak ik het kernwoord eruit en binnen enkele seconden is er beeld op het digibord dat past bij de vraag.

Vragen van vandaag waren oa: is het heelal oneindig groot, bestaan er Aliens, wat is een zwart gat, wat is een supernova, wat zijn de donkere gebieden op de maan, hoeveel planeten zijn er, op welke planeten zijn we al geweest, wat is een vallende ster, enzovoort. Dat zijn zulke lekkere vragen om antwoord op te geven! De sessie duurt maar 5-10 min, maar dankzij mooie platen op het digibord en mijn sappige verhalen steken ze heel veel op in korte tijd. Ik heb wel eens sessies van een uurtje of twee gedaan, maar dat was in de bovenbouw van het VO. Bij deze kids laat ik het bij 10 min max, hoewel me het dan moeite kost om te stoppen (met nog zoveel vingers in de lucht). Ze komen tenslotte om op de PC te werken, dus snel aan de slag met Stellarium.

Een kwartier voor tijd wordt het nog leuker: ze mogen kiezen of ze verder gaan met Stellarium of dat ze een ruimtegame gaan spelen. 90% kiest voor de game.
De game die ze spelen is gemaakt in Gamemaker. . Dat is gratis software waarmee kinderen kunnen leren om een game te maken. In dit geval betreft het een bestaande game die ze kunnen spelen. Het spel heet 'Galactic Mail' en is gemaakt door Mark Overmars en Jacob Habgood.

Het kwartier is natuurlijk snel om. Einstein had gelijk: tijd is relatief en gaat sneller voorbij als je plezier hebt. (Het laatste deel van de uitspraak is twijfelachtig).
Goed nieuws voor de kids: zowel Stellarium als de ruimtegame zijn gratis te downloaden op het web. Ze staan ook op mijn website www.sterrenkundeopschool.nl (klik op 'links')


Alle foto's van vandaag staan hier.

Volgende week weer 'Hiërogliefen en Ict'. Er is nog 1 plekje vrij... Aanmelden via de website van SIZO
Gratis voor scholen in Zoetermeer! Andere scholen kunnen deze workshop aanvragen via het contactformulier op www.egypteopschool.nl

Verslag NOT 2011

[Dit verslag verscheen ook in de column van het eZine van Edumaat]


U weet vast dat de NOT een onderwijsbeurs is die één keer per twee jaar in januari wordt gehouden in de jaarbeurs in Utrecht. NOT staat voor Nationale OnderwijsTentoonstelling. Het aanbod van producten en diensten is heel volledig en de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van onderwijs (ook met Ict) worden getoond. Leveranciers bewaren vaak hun nieuwtjes om op de NOT de primeur aan het publiek te tonen. Het evenement duurt vijf dagen, naar mijn mening net iets te lang. Een foto-impressie van de NOT 2001 vindt u hier.


Ik was alle vijf dagen aanwezig op de NOT met www.m2desk.com
Ik had me vooraf voorgenomen om direct na de NOT verslag te doen van mijn bevindingen. De belangstelling voor M2Desk was echter zo groot dat we eigenlijk continu in gesprek waren met geinteresseerden. Hoe vaak ik in die vijf dagen heb verteld dat M2Desk de enige goede, duurzame, veilige en ergonomisch verantwoorde oplossing is om elk kind in het lokaal zijn eigen PC te geven, zonder dat dat extra lokaalruimte kost... Dat loopt zeker in de honderden. Mijn ervaring als geduldig docent die na honderd keer nog net zo enthousiast zijn verhaal kan vertellen als de eerste keer, kwam goed van pas.

Tijd om een uitgebreide ronde te doen langs alle exposanten was er helaas niet.
Het bleef bij het pendelen tussen de diverse stands waar M2Desk getoond werd, zoals bijvoorbeeld de stand van Galvanitas, Station to Station en de OWG. Zie foto's hiernaast.
Het lijkt me derhalve goed om u te wijzen op verslagen die door anderen zijn gemaakt. Mooi om mee te beginnen is een videoverslag dat leerlingen namens Kennisnet hebben gemaakt.
De startpagina om de verschillende verslagen te bekijken, vindt u
hier.
In een van de filmpjes word ik door drie kinderen geinterviewd over M2Desk. Bekijk hier het filmpje:



Op de website van de NOT staan ook wat korte impressies van bezoekers.
Klik hier om die te lezen.
Ook op diverse blogs staan verslagen van het bezoek aan de NOT, zoals op het blog van Edufloor, onderwijs van overmorgen,
Michel Boer, Karin Winters en het blog van Gerard Dummer die zelf een aantal dagen op de stand van Kennisnet stond om te vertellen over wikikids.  Zelfs het ministerie van OCW heeft een kort videoverslag op de website staan. Wel OCW-gekleurd maar met een goed verhaal van onze minister Bijsterveldt over de NOT. De verslagen die ik kon vinden zijn onverdeeld positief. Ik ben het daarmee eens. De NOT is een evenement dat u als onderwijsmens niet mag missen! Alleen de prijzen van de catering en mijn voeten deden pijn.

Verder wil ik vermelden dat de NOT minder bezoekers trok dan twee jaar terug. Toch hebben de meeste exposanten al weer een plekje geboekt voor 2013. Ik ben benieuwd naar de opkomst tijdens de IPON, op 13 en 14 april aanstaande. Hoewel deze beurs louter in het teken staat van Ict-toepassingen en diensten in het onderwijs, zal het mij niet verbazen dat onder invloed van de NOT minder mensen deze beurs zullen bezoeken.  Ook voor de exposanten wordt het een dure grap om twee maanden na de NOT opnieuw een hoop geld voor een vierkante meter neer te leggen. Maar ja, als je niet gaat, gaat je concurrent wel. Dus de meeste exposanten zullen er toch wel weer zijn omdat de concurrent er ook is... Oplossingen zijn m.i. dat de NOT en de IPON elkaar elk jaar afwisselen, of dat alle grote onderwijsevenementen de krachten bundelen en komen tot één enkel groot onderwijsevenement 'nieuwe stijl' dat breekt met bestaande routines van 'stand', 'lezing', 'presentatie', etc. Ideeën zoals bijvoorbeeld het
'Seats to Greet' op het blog van Karin Winters kunnen dan goede input zijn.  Als de organisatoren ooit tot een dergelijke samenwerking komen, wil ik hen vooral aanmoedigen om niet zelfstandig 'meer van hetzelfde' te verzinnen, maar vooral mensen uit het veld te laten aanschuiven om samen tot een heel nieuw concept te komen.
Ik schuif graag aan en kan zo twintig creatieve onderwijsmensen noemen die maar al te graag willen meedenken.  Wie weet...

Richard de Jong

Project Egypte Helinium Hellevoetsluis

Op 27 januari 2011 was ik 's avonds te gast op het Helinium, een VO-school in Hellevoetsluis. Het betrof de afsluiting van een groot project voor de brugklas VWO over het oude Egypte. Huub Pragt was al eerder langs geweest voor een presentatie en alle kinderen hebben zijn boek 'De verborgen tombe' van de school cadeau gekregen.
Na de inleiding van Jan Buijs was het mijn beurt om wat te vertellen over www.egypteopschool.nl.

Ik besloot echter ook om alle aanwezigen (zo'n 75 ouders/verzorgers, leerlingen en leerkrachten) een spoedcursus hiërogliefen van zo'n 15 minuten te geven. Na een korte bespreking van enkele hiërogliefen was het aan de gehele zaal om samen een tekstje te vertalen op een kistje dat in 1922 in het graf van Toetanchamon werd gevonden. De zaal was best onder de indruk van het gegeven dat men met beperkte middelen en tijd toch een eenvoudige tekst kan lezen.
De avond stond verder in het teken van de eindpresentaties: de leerlingen kregen twee minuten podiumtijd om hun kraampje op wat voor wijze dan ook (praatje, zang, dans, toneelstukje) te presenteren. Daarna volgde een bezoek aan de kraampjes door de ouders. Ook had elke groepje een eigen reisfolder gemaakt over Egypte. Voor deze drie onderdelen waren punten te verdienen. Na een klein half uur werd er door de jury punten gegeven voor deze drie onderdelen. Vervolgens werden er prijzen uitgedeeld voor de groep met de meeste punten, maar ook voor de leerling die het beste werkstuk over Egypte had gemaakt.

Ik maakte onderdeel uit van de jury en was onder de indruk van de kwaliteit van de gemaakte reisgidsen over Egypte, mede gezien het feit dat dit nog 'maar' brugpiepers zijn. De kraampjes zagen er geweldig uit en de presentaties waren af en toe om te schaterlachen. Het enthousiasme droop ervan af. Geweldig om te zien hoe het oude Egypte de leerlingen zo kan inspireren. Het project wordt eens per twee jaar uitgevoerd. Meer foto's hieronder.

Richard de Jong
www.egypteopschool.nl

Sterrenkunde en ict

Vandaag gaf ik 4 workshops Sterrenkunde en ict aan diverse scholen in Zoetermeer.
Dat lijkt een rare combinatie, maar dat is het niet.










In 1608 deed de Nederlander Hans Lipperhey een fantastische ontdekking. Hij bouwde van 2 lenzen een "seecker instrument om verre te sien". Het was de begintijd van de Gouden eeuw waarin wetenschappers zoals Huygens, Leeghwater, Stevin, Van Leeuwenhoek en schilders zoals Rembrandt en Rubens bijdroegen aan een opbloeiend Nederland. Het was ook een tijd van oorlog. 1609 was het begin van een twaalf jaar durend 'staakt het vuren' met de spanjaarden, nadat Jacob van Heemskerk in de Slag bij Gibraltar was gesneuveld. Een telescoop was voor de oorlogsvoering een handig instrument, want je kon er immers de vijand eerder mee zien aankomen.
Het nieuws over deze uitvinding bereikte echter ook Galileo Galilei die het idee had om met dit instrument eens omhoog te kijken in plaats van recht vooruit. Dat deed hij voor het eerst in januari 1609. En wat hij toen zag zorgde voor een ommeslag in de manier waarover wij tot dan toe over het heelal dachten. Hij zag Jupiter en zag verschillende manen die om Jupiter draaiden. Zie hier zijn brief aan de doge van Venetie met rechtsonder zijn schetsen van Jupiter en zijn manen. Tot dan toe was ons (kerkelijk) wereldbeeld dat alles in het universum om de Aarde draaide.
Galilei bewees met deze waarneming het tegendeel, en dat werd hem niet in dank afgenomen. Gelukkig voor hem was de toenmalige paus een vriend van hem, zodat hij 'slechts' huisarrest kreeg voor de rest van zijn leven ( het was in die tijd gebruikelijk dat dit soort ketters meteen een kopje kleiner werd gemaakt).

Zijn waarnemingen waren echter de start van wat ik 'de nieuwe astronomie' wil noemen, waarbij met behulp van steeds betere telescopen steeds meer ontdekkingen werden gedaan. In alle gevallen was het echter een zaak van lange nachten maken in een vaak koud en donker observatorium (warmte en kunstlicht verstoren het kijkerbeeld aanzienlijk). Een foto maken van een object aan de sterrenhemel vereiste een grote mate van nauwkeurigheid en volharding. Immers, door de draaiing van de Aarde 'lopen' de objecten die je waarneemt steeds uit je telescoop weg. Als je ze wilt waarnemen en fotograferen moet je je telescoop met een precieze, constante snelheid meedraaien. Bovendien zijn verre objecten vaak heel lichtzwak. Om een mooie foto te kunnen maken is een belichtingstijd van een uur echt geen uitzondering.
Mooi werk, dat observeren door een telescoop, maar echt iets voor de 'die hards'. Lastig om de gemiddelde puber achter de WII vandaan te krijgen en warm te maken voor zoiets, zou je denken.

Gelukkig heeft de ict enkele decennia terug ook haar intrede gedaan in de astronomie.
Tegenwoordig bekijken we de sterrenhemel van achter computers die verbonden zijn met een of meerdere telescopen. Lekker relaxed onderuit gezakt in een comfortabele warme ruimte kan de sterrenkundige de telescoop zodanig instellen dat deze alle gewenste objecten heel precies kan volgen. Ik heb zelf een vrij eenvoudige telescoop met een ingebouwde computer. De database bevat een paar duizend hemelobjecten. Na een simpele zoekopdracht op bijv. 'Saturnus' draait de telescoop volautomatisch naar de juiste positie aan de hemel. Een piepje geeft aan dat 'ie' het object heeft gevonden en ik hoef alleen nog maar te zoomen en scherp te stellen.

En het kan nog mooier. Vandaag gaf ik zoals gezegd een viertal workshops Sterrenkunde en ict aan verschillende basisscholen. Dat was gewoon overdag dus goed weer of slecht weer: er is dan altijd maar 1 ster te zien. Andere hemelobjecten (behalve de maan) zijn te lichtzwak. Een telescoop meenemen heeft dus weinig zin.
We hadden gelukkig de beschikking over pc's met daarop het gratis programma 'Stellarium'. Dat is hier te downloaden. Met stellarium bedien je eigenlijk een virtuele telescoop. Je stelt de plaats in waar je je bevindt, zet de atmosfeer uit en op dat moment zie je op het scherm de sterrenhemel zoals deze op dat moment ook in het echt boven je hoofd te zien zou zijn. Je ziet sterren, sterrenbeelden, planeten, enzovoort. Met 1 klik selecteer je het object dat je interessant vindt en vervolgens zoom je in om het beter te bekijken.
Met een paar kliks sta je op de maan om te zien hoe de sterrenhemel er vanaf daar uit ziet en kun je zien hoe de apollo-astronauten de Aarde zagen vanaf de maan.

Het grootste gedeelte van de workshop waren de kids bezig om het heelal te verkennen met dit programma. Er was wel een handleiding, maar die werd niet gebruikt. Zelfontdekkend leren is natuurlijk prima bij deze tak van wetenschap! De workshop begon met 'Vraag maar raak: alles wat je altijd al wilde weten over het heelal maar nooit durfde te vragen' (de oudere lezers kennen dit wel in een andere context).
En omdat alle kinderen erg geconcentreerd en enthousiast bezig waren, eindigden we het laatste kwartier met een sterrengame, gemaakt met GameMaker.
Zowel de software Stellarium als de sterrengame is te downloaden van mijn website www.sterrenkundeopschool.nl

Alle foto's van vandaag zijn hier te zien. Op 4 februari zijn de volgende workshops, gratis voor scholen in Zoetermeer, mits men zich aanmeldt via www.sizoonline.nl